Radyasyon nedir?

Radyasyon bir enerjidir. Enerji dalgaları veya yüksek hızlı parçacıklar şeklinde hareket eder. Radyasyon doğal olarak meydana gelebilir veya insan yapımı olabilir. İki tip radyasyon vardır:

• Radyo dalgaları, cep telefonları, mikrodalgalar, kızılötesi radyasyon ve görünür ışığı içeren iyonlaştırıcı olmayan radyasyon
• Ultraviyole radyasyon, radon, x-ışınları ve gama ışınlarını içeren iyonlaştırıcı radyasyon

 Radyasyona maruz kalmanın kaynakları nelerdir?

Arka plan radyasyonu her zaman çevremizdedir. Çoğu doğal olarak minerallerden oluşur. Bu radyoaktif mineraller toprakta, suda ve hatta vücudumuzda bulunur. Arka plan radyasyonu ayrıca uzaydan ve güneşten de gelebilir. X ışınları, kanseri tedavi etmek için radyasyon tedavisi ve elektrik hatları gibi diğer kaynaklar insan yapımıdır.

Radyasyona maruz kalmanın sağlık üzerindeki etkileri nelerdir?

Evrimimiz boyunca radyasyon etrafımızdaydı. Yani vücudumuz her gün maruz kaldığımız düşük seviyelerle başa çıkmak için tasarlandı. Ancak çok fazla radyasyon, hücre yapısını değiştirerek ve DNA’ya zarar vererek dokulara zarar verebilir. Bu, kanser dahil ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Radyasyona maruz kalmanın neden olabileceği hasar miktarı, aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç faktöre bağlıdır.

• Radyasyon türü
• Radyasyon dozu (miktarı)
• Nasıl maruz kaldığınız, örneğin cilt teması, yutulması veya solunması veya vücudunuzdan ışınların geçmesi gibi
• Radyasyonun vücutta nerede yoğunlaştığı ve orada ne kadar kaldığı
• Vücudunuzun radyasyona ne kadar duyarlı olduğu. Bir fetüs, radyasyonun etkilerine karşı en savunmasızdır. Bebekler, çocuklar, yaşlı yetişkinler, hamile kadınlar ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler, sağlıklı yetişkinlere göre sağlık etkilerine karşı daha savunmasızdır.

Radyasyon acil durumu gibi kısa bir süre boyunca çok fazla radyasyona maruz kalmak cilt yanıklarına neden olabilir. Ayrıca akut radyasyon sendromuna (ARS veya “radyasyon hastalığı”) yol açabilir. ARS semptomları baş ağrısı ve ishali içerir. Genellikle saatler içinde başlarlar. Bu semptomlar ortadan kalkacak ve kişi bir süre sağlıklı görünecektir. Ama sonra tekrar hastalanacaklar. Ne kadar çabuk hastalanacakları, hangi semptomları olduğu ve ne kadar hastalandıkları, aldıkları radyasyon miktarına bağlıdır. Bazı durumlarda ARS, sonraki günlerde veya haftalarda ölüme neden olur.

Ortamdaki düşük seviyelerde radyasyona maruz kalmak, sağlık üzerinde ani etkilere neden olmaz. Ancak genel kanser riskinizi biraz artırabilir.

Radyasyonun zararı nasıl ölçülür?

Radyasyon ölçüm birimi ‘sievert’tir; kısaca Sv olarak ifade edilir. Bunun binde biri ise milisievert olarak bilinir.

Bir insanın bir senede maruz kalacağı radyasyon miktarı 100 milisieverttir. Bu miktar yükseldikçe kanser riski de artar.

 Çok yüksek miktarda radyasyona maruz kalırsak neler olur?

Öncelikle belirtmeliyim ki; çok yüksek miktarda radyasyona maruz kalmak her insanın vücudunda farklı reaksiyon gösterebilir. Ancak genelleme yapacak olursak; sıklıkla radyasyonun tatsız olduğu söylenir, ancak çok yüksek miktarda radyasyona maruz kalan kişiler kısa bir süre sonra ağızlarında metalik bir tat hissettiklerinden bahsederler. Bu da bizlere, radyasyonun ölümcül derecede olduğunun bir göstergesidir.

Ayrıca sizi öldürebilecek kadar yüksek doz vücudunuzu da radyoaktif hale getirdiği için, maruz kaldığınız biçime bağlı olarak etrafınızdaki herkes için büyük risk teşkil eder.

Radyasyona maruz kaldıktan sonra, mide bulantısı ve kusma neredeyse hemen başlar. Kısa süre içinde diliniz ve gözleriniz şişmeye başlar ve ardından vücudunuzun geri kalanı da şişmeye başlar. Tüm bunları takiben yorgun hissetmeye başlarsınız.

Eğer radyasyona doğrudan maruz kalarak yüksek doz aldıysanız-örneğin Çernobil felaketinde olduğu gibi- cildiniz dakikalar içerisinde koyu kırmızı bir renk alır. Bu durum genellikle nükleer güneş yanığı olarak adlandırılır. Maruz kaldıktan bir veya iki saat sonra başınız çatlarcasına ağrımaya başlar, ateşiniz yükselir ve ishal olursunuz. Bu noktadan sonra şoka girerek bayılırsınız.

Bu ilk semptomlardan sonra, iyileştiğinizi zannettiğiniz bir gizil döneme geçersiniz. Bu dönemde şişmeler ile birlikte mide bulantısı da azalır; ancak diğer semptomlar kalıcıdır. Bu gizil dönemin uzunluğu vakadan vakaya değişiklik gösterir, ve tabii ki maruz kalınan doza da bağlıdır; ancak günlerce sürebilir. Ümit verdiği için acımasız bir dönemdir çünkü sonrasında kişi çok daha kötü bir hale gelir.

Bu dönem sonunda şişliklerle beraber kusma ve ishal geri gelir. Derinizden kemiklerinize kadar uzanan eziyet verici bir ağrı her yerinize yayılır. Daha sonra burnunuzdan ve ağzınızdan kan gelmeye başlar. Saçlarınız dökülür, cildiniz kolayca yırtılır, çatlar ve kabarır ve yavaş yavaş kararır. Yeni kan hücreleri oluşturma becerinizi sonsuza dek harap edecek şekilde kemikleriniz çürür.

Sona yaklaştığınızda bağışıklık sisteminiz tamamen çöker; akciğeriniz, kalbiniz, ve diğer iç organlarınız parçalara ayrılmaya başlar ve öksürdüğünüzde iç organlarınızın parçalarını kusarsınız. Deriniz en sonunda tamamen çökecek ve enfeksiyon kaçınılmaz olacaktır.

Yüksek dozlarda radyasyon DNA’ nızı değiştirecek ve siziz daha önce olduğunuzdan tamamen bambaşka biri haline getirecektir.

Akut radyasyon hastalığının tedavileri nelerdir?

Tedaviye başlamadan önce, sağlık uzmanlarının vücudunuzun ne kadar radyasyon emdiğini bulması gerekir. Belirtilerinizi soracaklar, kan testleri yapacaklar ve radyasyonu ölçen bir cihaz kullanabilirler. Ayrıca maruziyet hakkında ne tür radyasyon olduğu, radyasyon kaynağından ne kadar uzakta olduğunuz ve ne kadar süre maruz kaldığınız gibi daha fazla bilgi almaya çalışırlar.

Tedavi, enfeksiyonları azaltmaya ve tedavi etmeye, dehidrasyonu önlemeye ve yaralanmaları ve yanıkları tedavi etmeye odaklanır. Bazı insanlar kemik iliğinin işlevini geri kazanmasına yardımcı olacak tedavilere ihtiyaç duyabilir. Belirli radyasyon türlerine maruz kaldıysanız, doktorunuz size vücudunuzdaki kontaminasyonu sınırlayan veya ortadan kaldıran bir tedavi verebilir. Ayrıca belirtileriniz için tedaviler de alabilirsiniz.

Radyasyona maruz kalma nasıl önlenebilir?

Radyasyona maruz kalmayı önlemek veya azaltmak için atabileceğiniz adımlar vardır:

• Sağlık uzmanınız radyasyon kullanan bir test önerirse, risklerini ve faydalarını sorun. Bazı durumlarda, radyasyon kullanmayan farklı bir test yaptırmanız mümkün olabilir. Ancak radyasyon kullanan bir teste ihtiyacınız varsa, yerel görüntüleme tesislerinde biraz araştırma yapın. Hastalara verdikleri dozları azaltmak için teknikleri izleyen ve kullanan birini bulun.
• Cep telefonunuzdan elektromanyetik radyasyona maruz kalmayı azaltın . Şu anda, bilimsel kanıtlar insanlarda cep telefonu kullanımı ile sağlık sorunları arasında bir bağlantı bulamadı. Emin olmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Ancak yine de endişeleriniz varsa, telefonunuzda geçirdiğiniz zamanı azaltabilirsiniz. Başınız ile cep telefonu arasına daha fazla mesafe koymak için hoparlör modunu veya bir kulaklık da kullanabilirsiniz.
• Bir evde yaşıyorsanız, radon seviyelerini test edin ve gerekirse bir radon azaltma sistemi edinin.
• Bir radyasyon aciliyeti sırasında, sığınmak için bir binanın içine girin. Tüm pencereler ve kapılar kapalı olarak içeride kalın. Acil durum müdahale ekiplerinin ve görevlilerinin tavsiyelerine uyun ve bunlara uyun.