Akut Radyasyon Sendromu (ARS)

Akut radyasyon hastalığı (ARS), 0.7-1.0 Gy(gray)’den daha yüksek dozlarda iyonlaştırıcı radyasyona tüm vücudun kısa süreli maruz kalması nedeniyle insanda gelişen bir sendromlar kompleksidir.

Akut radyasyon sendromu (ARS), büyük dozlarda radyasyona maruz kaldıktan sonra yaşam için birincil tehdittir. ARS tanısı, maruziyet geçmişine ve klinik bulgulara dayanmaktadır. ARS, tüm vücut kısa bir süre içinde yüksek dozda nüfuz edici harici radyasyona maruz kaldığında ortaya çıkar. 

En yaygın ve önemli sendromlar, kemik iliği sendromu (0.7 ila 10.0 Gy arası doz), gastrointestinal sendrom (8.0 Gy üstü), kardiyovasküler sendrom (20.0 Gy üstü), merkezi sinir sistemi (veya nörolojik) sendromu (80.0 Gy üstü) ve kutanöz (cilt) sendromu (10.0 Gy üstü).

ARS’nin herhangi bir özel durumundaki her sendromun ciddiyeti ve önemi, vücutta emilen dozun maruz kalma dozuna ve dağılımına bağlıdır. Bazı durumlarda ağız mukozası, akciğerler, kalp ve göz gibi diğer organların radyasyonla yaralanması da mümkündür. ARS’yi başlatmak için yeterli radyasyon dozları, dış kaynaklardan gelir ve daha nüfuz eden y-ışınları , X-ışınları, nötronlar, elektronlar veya bunların kombinasyonlarından oluşur.

ARS, aşağıdaki dört klinik aşamada ilerler :

• Prodromal faz : Maruziyetten sonraki saatler içinde ortaya çıkar ve 2 güne kadar sürebilir. Semptomlar, toplam rad dozunun bir fonksiyonudur ve iştahsızlık, mide bulantısı, kusma, ishal, yorgunluk, ateş, solunum sıkıntısı ve ajitasyonu içerir. Tedavi semptomatik olmalıdır.

• Gizli faz (latans) : Hastanın asemptomatik olduğu bir geçiş dönemidir. Bu 3 hafta kadar uzun sürebilir, ancak daha yüksek radyasyon maruziyetleriyle çok daha kısadır.

• Hastalık fazı : Lökopeni nedeniyle enfeksiyon, trombositopeniden kaynaklanan kanama, diyare, elektrolit dengesizlikleri, değişen zihinsel durum ve şok dahil olmak üzere açık klinik belirtiler üretir.

• Ölüm veya iyileşme : Bu aşama genellikle haftalar veya aylar boyunca gerçekleşir.

Üç klasik ARS vardır :

1. Kemik iliği veya hematopoietik sendrom : Genellikle hastalık öncesi sağlık durumuna bağlı olarak 2  Sv’den (200 rem) daha yüksek dozlarda ortaya çıkar. Kemik iliğinin tahrip olması veya depresyonu, bir pansitopeni yaratır , bu da enfeksiyona duyarlılığın artmasına ve pıhtılaşma anormalliklerine neden olur. Kemik iliği tamamen tahrip olmadığı sürece, granülosit uyarıcı faktörler rejenerasyonu artırabilir.
2. Gastrointestinal sendrom : 6 Sv’den (600rem) daha büyük dozlarda ortaya çıkar. Hücre ölümü ve bağırsak mukozasının çökmesi başlangıçta mide bulantısı, kusma ve ishale neden olur. Çünkü gastrointestinal semptomlar hematolojik anormalliklere, dehidrasyona, elektrolit dengesizliklere yol açar. Şiddetli kanlı ishal uğursuz bir işarettir.
3. Kardiyovasküler (CV) / merkezi sinir sistemi (CNS) sendromu : 20  Sv’yi (2000 rem) aşan dozlarda ortaya çıkar. Neredeyse ani mide bulantısı, kusma, ataksi ve konvülsiyonlar, merkezi sinir sistemindeki yaygın mikrovasküler sızıntıların sonucudur. Ödem ve kafa içi basıncının artmasına neden olur. Geçici radyasyon sonrası vazodilatasyondan kardiyovasküler kollaps gözlenmiştir.

Radyasyona maruz kalan hamile hastaların yönetiminde de özel zorluklar vardır. Fetüs veya embriyo, annenin vücudunun korunması nedeniyle anneden daha az maruz kalsa da, radyasyona maruz kalmanın sonuçlarına karşı çok daha savunmasızdır. Hücreler büyüyen fetüste hızla bölündüğünden, radyasyona maruz kalmanın neden olduğu DNA ve hücresel hasar doğum kusurlarına , büyüme geriliğine, bozulmuş beyin fonksiyonuna ve kansere neden olabilir (CDC, 2005c). Bu maruziyetleri yönetmek, deneyimlenen dozu belirlemede yardımcı olacak bir sağlık fizikçisi de dahil olmak üzere bir uzman ekibi gerektirir.

Biyodozimetri, objektif olan radyasyon maruziyetini belirleme yöntemidir. Sitogenetik kromozom aberasyon testi altın standart olmaya devam etse de, mevcut teknoloji kitlesel bir kazazede durumu için gereken verim kapasitesini sağlamamaktadır. Başlangıçta mutlak lenfosit sayımının (ALC) belirlenmesi, daha sonra 2 ila 3 gün boyunca 6 saatte bir, ardından 4 gün boyunca 12 saatte bir belirlenmesi yararlı bir yaklaşımdır. Maruziyetten 24 saat sonra lenfositlerde %50’lik bir düşüş, önemli radyasyon hasarının göstergesidir. Maruziyetten 48 saat sonra, ALC 1200’den büyükse, hasta muhtemelen ölümcül olmayan bir doz almıştır. 300 ile 1200 arasındaki bir ALC, önemli ölçüde maruz kalma ve hastaneye yatma ihtiyacını gösterir. ALC 300’den azsa, hasta kritik derecede hastadır ve koloni uyarıcı faktörler açısından düşünülmelidir. ALC, kombine yaralanmaları olan bir hastada güvenilmez bir gösterge olabilir.

ARS genellikle nadirdir. Ancak tek bir olay nispeten çok sayıda insanı etkileyebilir. Örneğin ; Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan atom bombası ve Çernobil nükleer santral felaketi

ARS , nispeten düşük doz radyasyona uzun süre maruz kalmanın ardından ortaya çıkan kronik radyasyon sendromundan farklıdır.

Gy : Gray (Gy sembolü ile gösterilir), Uluslararası Birimler Sisteminde (SI) türetilmiş bir iyonlaştırıcı radyasyon dozu birimidir. Bir kilogram madde başına bir joule radyasyon enerjisinin soğurulması olarak tanımlanır.

Sv : Sievert (Sv sembolü ile gösterilir), canlı dokunun maruz kaldığı radyasyonun etkisini gösteren doz eşdeğerinin SI sistemindeki birimi.

rem (Roentgen equivalent man) : Röntgen eşdeğeri insan düşük seviyelerde iyonlaştırıcı radyasyonun insan vücudu üzerindeki sağlık etkisinin ölçümleri olan eşdeğer doz, etkili doz ve kararlı dozun CGS (Santimetre-gram-saniye birimi) birimidir.

Kaynakça